Η θέση της γυναίκας στο πέρασμα του χρόνου
Σ΄ ένα χρονογράφημά του που αναφερόταν στη γυναίκα ενός αμαξά στα Κ. Πατήσια, ο Σπύρος Μελάς γράφει:
«Στο γλυκό της χλομό πρόσωπο ανέβηκε κύμα η ντροπή, και το βαψε σαν παπαρούνα. Τα μεγάλα γαλανά μάτια της θόλωσαν.
Δεν έκρυψε την αλήθεια: «Γυναίκες είμαστε, χαζά πράματα, κάνουμε λάθη, πέφτει τ αλάτι καμιά φορά λίγο, άλλοτε το κρεμμύδι μπορεί να σου καεί...Αράθυμος ο άντρας σε κοπανάει... Μπορεί να χει άδικο. Ο Θεός ας τόνε συγχωρέσει. ’ντρας μου είναι. Αυτόν δεν μου δωσε ο Θεός; Αυτόν δεν έχω κορόνα στο κεφάλι μου;
Την πρόληψη αυτή, ότι η γυναίκα είναι κατώτερο πλάσμα, δημιούργησε η μακραίωνη θέση υποτέλειας της γυναίκας στον άντρα.
Στην αρχαία Αθήνα, η γυναίκα ήταν περιορισμένη στο σπίτι, κλεισμένη στο γυναικωνίτη και αντιμετωπιζόταν ως
τεκνοποιητική μηχανή και μόνο. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης, ο πολυμερέστερος και μεθοδικότερος των φιλοσόφων, υποστηρίζει ότι: «η γυναίκα είναι ανώτερη από τους δούλους αλλά κατώτερη πνευματικά από τον άνδρα».
Στη Σπάρτη η γυναίκα βρισκόταν σε καλύτερη θέση από την Αθήνα. Είχε δικαιώματα. Οι νόμοι του Λυκούργου προνοούσαν να ναι υγιής και μορφωμένη γιατί θα γινόταν η μητέρα του Σπαρτιάτη πολεμιστή.
Η Μυτιλήνη, χώρα της Σαπφώς, ήταν η μόνη περιοχή της αρχαίας Ελλάδας όπου η γυναίκα είχε δικαιώματα και μορφωνόταν.
Στους άλλους λαούς Ανατολής και Δύσης η θέση της γυναίκας ήταν αξιοθρήνητη, αν όχι οικτρή.
Στη Ρώμη δεν είχε κανένα δικαίωμα και εκλαμβανόταν ως πράγμα, ενώ στη Γερμανία αποτελούσε ιδιοκτησία του άντρα ο οποίος είχε δικαίωμα ακόμα και να την πουλήσει.
Στην Κίνα οι γυναίκες δεν είχαν καμία αξία. Θεωρούνταν άψυχα όντα και δεν τους επέτρεπαν να λατρεύουν το Θεό,
αφού Θεός γι αυτές ήταν ο άντρας τους.
Στις Ινδίες η κατάσταση ήταν ακόμη χειρότερη. Όταν πέθαιναν οι σύζυγοί τους, τις έθαβαν ζωντανές μαζί τους. Ο Χριστιανισμός διακήρυξε την απελευθέρωση της γυναίκας. « Ούκ ένι άρσεν και θήλυ» γράφει ο Απόστολος Παύλος. Όμως πολλοί πατέρες δεν αποδέχτηκαν την άποψη αυτή.
Στη Σύνοδο της Μακόν, στο τέλος του ΣΤ΄ αιώνα, οι ’γιοι Πατέρες της Δυτικής Εκκλησίας συζητούν το θέμα: αν η γυναίκα είναι άνθρωπος. Μετά από πολυήμερες συζητήσεις κατέληξαν στο ότι η γυναίκα είναι άνθρωπος και έχει ψυχή γιατί διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν τη θέση της Παναγίας.
Στο Μεσαίωνα η γυναίκα θεωρείται όργανο του σατανά, μάγισσα και σκεύος ηδονής. Μόνο στην εποχή του Διαφωτισμού στοχαστές και φιλόσοφοι αρχίζουν να υποστηρίζουν τα δικαιώματα της γυναίκας. Αιώνες, λοιπόν, καταπίεσης κύλησαν, ώσπου φθάνουμε στον 21ο αιώνα στις ανεπτυγμένες χώρες, όπου η γυναίκα εξισώνεται -όχι χωρίς αγώνες- νομικά με τον άντρα. Έτσι αποκτά :
- ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις με τον άντρα σ όλους τους τομείς δραστηριότητας.
- ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση - ίσες ευκαιρίες επαγγελματικές, -ίση αμοιβή για συγκεκριμένη εργασία- παρ ότι κάποιες θέσεις θεωρούνται ακόμη παραδοσιακά αντρικές.
- δικαίωμα «εκλέγειν» και «εκλέγεσθαι»
- κοινωνική ελευθερία.
Οι γυναίκες με τη συμμετοχή τους στις παραγωγικές διαδικασίες, στην πολιτική και κοινωνική ζωή, στην έρευνα,
στην επιστήμη, στην εκπαίδευση, στην αντισύλληψη, σπάνε συνεχώς φραγμούς μειώνοντας σπιθαμή προς σπιθαμή το χάσμα
ανάμεσα σ αυτές και τους άντρες και δημιουργώντας ταυτόχρονα πολιτισμό.
Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι από το 1903 ως τα σήμερα, 23 γυναίκες έχουν τιμηθεί με βραβεία Νόμπελ Χημείας, Φυσικής, Ιατρικής, Λογοτεχνίας και Ειρήνης.
Η γυναίκα ξέφυγε πλέον από τα στενά όρια του νοικοκυριού και διακρίνεται στον επαγγελματικό στίβο ενώ ταυτόχρονα ανταποκρίνεται με επιτυχία στον πρωταρχικό της ρόλο αυτόν της μητέρας και της συζύγου και αντεπεξέρχεται στις προσαυξημένες απαιτήσεις που επιβάλλουν οι αλληλοσυγκρουόμενοι αυτοί ρόλοι.
Ωστόσο, δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι, όσο κι αν στο δημόσιο χώρο των ανεπτυγμένων χωρών, η ισότητα έχει θεσμοθετηθεί, συνεχίζεται η βουβή, η ιδιωτική μάχη ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες για κρίσιμα ως προς την προσωπική ολοκλήρωση ζητήματα: αυτά που αφορούν τη σεξουαλικότητα, την ανατροφή των παιδιών, την κατανομή εργασίας στο σπίτι, τις αμοιβαίες παραχωρήσεις για την επαγγελματική επιτυχία του άλλου. Στον ιδιωτικό χώρο, στο χώρο νοοτροπίας και συμπεριφοράς, οι νομοθετικές ρυθμίσεις καταντούν ανίσχυρες, χωρίς νόημα. οι αλλαγές θα είναι αποτέλεσμα μακράς πολιτιστικής πορείας. Γι΄ αυτό το λόγο προέχει να συνειδητοποιήσει η γυναίκα το ρόλο της στη σημερινή κοινωνία και να διεκδικήσει τα δικαιώματά της σε όλους τους χώρους και τα επίπεδα ζωής. Οφείλει να αναγνωρίσει την αυτονομία και αυτοτέλειά της και να αποτινάξει μύθους παλιούς και σύγχρονους, όπως αυτόν που την ορίζει ως «ασθενές φύλο» αφού η τεχνολογία την εξισώνει σήμερα πλήρως με το αντρικό φύλο ως προς την μυϊκή δύναμη. Γιατί διανοητικά σαφώς δεν μειονεκτεί. Η ευαισθησία, το πρακτικό πνεύμα και η διορατικότητά της δίνουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην κοινωνική ζωή και όχι μόνο σήμερα. Υπάρχουν περίοδοι στην παγκόσμια ιστορία που γυναίκες ηγερίες κινούσαν τα νήματα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, πίσω από κάποιον άνδρα. Η Ασπασία, η Θεοδώρα η Ιωσηφίνα οριοθέτησαν εποχές. Η γυναίκα ως αθάνατη αγαπημένη σφράγισε πολιτισμούς. Τα μεγάλα έργα του πνεύματος την είχαν ως οδηγητικό άστρο: Ιλιάδα - Ελένη, Οδύσσεια - Πηνελόπη, Φάουστ - Μαργαρίτα. Το θέμα της ισότητας ανάγεται ουσιαστικά σε προσπάθεια που σκοπό έχει την αποκατάσταση της γυναίκας και την ηθική της δικαίωση. Την απομυθοποίηση και τη λύτρωση από ακατάλληλους ρόλους μπορεί να φέρει η συνεχής αγωγή -από όλους τους φορείς, αρχής γενομένης από την παιδική ηλικία- η ανάπτυξη, η καλλιέργεια, η μόρφωση, η επίγνωση των καθηκόντων και υποχρεώσεών της. Αλλά, η πραγματική απελευθέρωση της γυναίκας προϋποθέτει κατ αρχήν την απελευθέρωση του άντρα από τη σιδερένια μάσκα της αρρενωπότητας. Το μοντέλο της ανδρικής κυριαρχίας που απαιτεί από τον άντρα να καταπιέζει τα αισθήματά του, να μην τα εκφράζει, αποδεικνύεται όλο και πιο δυσλειτουργικό στην εποχή μας.
Οι ανεπτυγμένες κοινωνίες τείνουν να αποδεχθούν ότι ένας άνδρας ισούται με μια γυναίκα στην οικογένεια και στον τόπο εργασίας. Αυτό συνεπάγεται μια τεράστια κοινωνική εξέλιξη που οι γυναίκες δεν μπορούν να επιτύχουν από μόνες τους παρά μόνο, αν διαπραγματεύονται με τους άνδρες. και αξίζει αυτή η διαπραγμάτευση να συνεχίζεται αδιάκοπα.
Γιατί τελικά η ισότητα δεν αφορά μόνο τον άνδρα και τη γυναίκα, αλλά έχει άμεση σχέση με το σεβασμό της ελευθερίας του ατόμου και με την πραγμάτωση της δημοκρατίας αλλά και της ευτυχίας στην καθημερινή μας ζωή.
Σ΄ ένα χρονογράφημά του που αναφερόταν στη γυναίκα ενός αμαξά στα Κ. Πατήσια, ο Σπύρος Μελάς γράφει:
«Στο γλυκό της χλομό πρόσωπο ανέβηκε κύμα η ντροπή, και το βαψε σαν παπαρούνα. Τα μεγάλα γαλανά μάτια της θόλωσαν.
Δεν έκρυψε την αλήθεια: «Γυναίκες είμαστε, χαζά πράματα, κάνουμε λάθη, πέφτει τ αλάτι καμιά φορά λίγο, άλλοτε το κρεμμύδι μπορεί να σου καεί...Αράθυμος ο άντρας σε κοπανάει... Μπορεί να χει άδικο. Ο Θεός ας τόνε συγχωρέσει. ’ντρας μου είναι. Αυτόν δεν μου δωσε ο Θεός; Αυτόν δεν έχω κορόνα στο κεφάλι μου;
Την πρόληψη αυτή, ότι η γυναίκα είναι κατώτερο πλάσμα, δημιούργησε η μακραίωνη θέση υποτέλειας της γυναίκας στον άντρα.
Στην αρχαία Αθήνα, η γυναίκα ήταν περιορισμένη στο σπίτι, κλεισμένη στο γυναικωνίτη και αντιμετωπιζόταν ως
τεκνοποιητική μηχανή και μόνο. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης, ο πολυμερέστερος και μεθοδικότερος των φιλοσόφων, υποστηρίζει ότι: «η γυναίκα είναι ανώτερη από τους δούλους αλλά κατώτερη πνευματικά από τον άνδρα».
Στη Σπάρτη η γυναίκα βρισκόταν σε καλύτερη θέση από την Αθήνα. Είχε δικαιώματα. Οι νόμοι του Λυκούργου προνοούσαν να ναι υγιής και μορφωμένη γιατί θα γινόταν η μητέρα του Σπαρτιάτη πολεμιστή.
Η Μυτιλήνη, χώρα της Σαπφώς, ήταν η μόνη περιοχή της αρχαίας Ελλάδας όπου η γυναίκα είχε δικαιώματα και μορφωνόταν.
Στους άλλους λαούς Ανατολής και Δύσης η θέση της γυναίκας ήταν αξιοθρήνητη, αν όχι οικτρή.
Στη Ρώμη δεν είχε κανένα δικαίωμα και εκλαμβανόταν ως πράγμα, ενώ στη Γερμανία αποτελούσε ιδιοκτησία του άντρα ο οποίος είχε δικαίωμα ακόμα και να την πουλήσει.
Στην Κίνα οι γυναίκες δεν είχαν καμία αξία. Θεωρούνταν άψυχα όντα και δεν τους επέτρεπαν να λατρεύουν το Θεό,
αφού Θεός γι αυτές ήταν ο άντρας τους.
Στις Ινδίες η κατάσταση ήταν ακόμη χειρότερη. Όταν πέθαιναν οι σύζυγοί τους, τις έθαβαν ζωντανές μαζί τους. Ο Χριστιανισμός διακήρυξε την απελευθέρωση της γυναίκας. « Ούκ ένι άρσεν και θήλυ» γράφει ο Απόστολος Παύλος. Όμως πολλοί πατέρες δεν αποδέχτηκαν την άποψη αυτή.
Στη Σύνοδο της Μακόν, στο τέλος του ΣΤ΄ αιώνα, οι ’γιοι Πατέρες της Δυτικής Εκκλησίας συζητούν το θέμα: αν η γυναίκα είναι άνθρωπος. Μετά από πολυήμερες συζητήσεις κατέληξαν στο ότι η γυναίκα είναι άνθρωπος και έχει ψυχή γιατί διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν τη θέση της Παναγίας.
Στο Μεσαίωνα η γυναίκα θεωρείται όργανο του σατανά, μάγισσα και σκεύος ηδονής. Μόνο στην εποχή του Διαφωτισμού στοχαστές και φιλόσοφοι αρχίζουν να υποστηρίζουν τα δικαιώματα της γυναίκας. Αιώνες, λοιπόν, καταπίεσης κύλησαν, ώσπου φθάνουμε στον 21ο αιώνα στις ανεπτυγμένες χώρες, όπου η γυναίκα εξισώνεται -όχι χωρίς αγώνες- νομικά με τον άντρα. Έτσι αποκτά :
- ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις με τον άντρα σ όλους τους τομείς δραστηριότητας.
- ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση - ίσες ευκαιρίες επαγγελματικές, -ίση αμοιβή για συγκεκριμένη εργασία- παρ ότι κάποιες θέσεις θεωρούνται ακόμη παραδοσιακά αντρικές.
- δικαίωμα «εκλέγειν» και «εκλέγεσθαι»
- κοινωνική ελευθερία.
Οι γυναίκες με τη συμμετοχή τους στις παραγωγικές διαδικασίες, στην πολιτική και κοινωνική ζωή, στην έρευνα,
στην επιστήμη, στην εκπαίδευση, στην αντισύλληψη, σπάνε συνεχώς φραγμούς μειώνοντας σπιθαμή προς σπιθαμή το χάσμα
ανάμεσα σ αυτές και τους άντρες και δημιουργώντας ταυτόχρονα πολιτισμό.
Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι από το 1903 ως τα σήμερα, 23 γυναίκες έχουν τιμηθεί με βραβεία Νόμπελ Χημείας, Φυσικής, Ιατρικής, Λογοτεχνίας και Ειρήνης.
Η γυναίκα ξέφυγε πλέον από τα στενά όρια του νοικοκυριού και διακρίνεται στον επαγγελματικό στίβο ενώ ταυτόχρονα ανταποκρίνεται με επιτυχία στον πρωταρχικό της ρόλο αυτόν της μητέρας και της συζύγου και αντεπεξέρχεται στις προσαυξημένες απαιτήσεις που επιβάλλουν οι αλληλοσυγκρουόμενοι αυτοί ρόλοι.
Ωστόσο, δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι, όσο κι αν στο δημόσιο χώρο των ανεπτυγμένων χωρών, η ισότητα έχει θεσμοθετηθεί, συνεχίζεται η βουβή, η ιδιωτική μάχη ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες για κρίσιμα ως προς την προσωπική ολοκλήρωση ζητήματα: αυτά που αφορούν τη σεξουαλικότητα, την ανατροφή των παιδιών, την κατανομή εργασίας στο σπίτι, τις αμοιβαίες παραχωρήσεις για την επαγγελματική επιτυχία του άλλου. Στον ιδιωτικό χώρο, στο χώρο νοοτροπίας και συμπεριφοράς, οι νομοθετικές ρυθμίσεις καταντούν ανίσχυρες, χωρίς νόημα. οι αλλαγές θα είναι αποτέλεσμα μακράς πολιτιστικής πορείας. Γι΄ αυτό το λόγο προέχει να συνειδητοποιήσει η γυναίκα το ρόλο της στη σημερινή κοινωνία και να διεκδικήσει τα δικαιώματά της σε όλους τους χώρους και τα επίπεδα ζωής. Οφείλει να αναγνωρίσει την αυτονομία και αυτοτέλειά της και να αποτινάξει μύθους παλιούς και σύγχρονους, όπως αυτόν που την ορίζει ως «ασθενές φύλο» αφού η τεχνολογία την εξισώνει σήμερα πλήρως με το αντρικό φύλο ως προς την μυϊκή δύναμη. Γιατί διανοητικά σαφώς δεν μειονεκτεί. Η ευαισθησία, το πρακτικό πνεύμα και η διορατικότητά της δίνουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην κοινωνική ζωή και όχι μόνο σήμερα. Υπάρχουν περίοδοι στην παγκόσμια ιστορία που γυναίκες ηγερίες κινούσαν τα νήματα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, πίσω από κάποιον άνδρα. Η Ασπασία, η Θεοδώρα η Ιωσηφίνα οριοθέτησαν εποχές. Η γυναίκα ως αθάνατη αγαπημένη σφράγισε πολιτισμούς. Τα μεγάλα έργα του πνεύματος την είχαν ως οδηγητικό άστρο: Ιλιάδα - Ελένη, Οδύσσεια - Πηνελόπη, Φάουστ - Μαργαρίτα. Το θέμα της ισότητας ανάγεται ουσιαστικά σε προσπάθεια που σκοπό έχει την αποκατάσταση της γυναίκας και την ηθική της δικαίωση. Την απομυθοποίηση και τη λύτρωση από ακατάλληλους ρόλους μπορεί να φέρει η συνεχής αγωγή -από όλους τους φορείς, αρχής γενομένης από την παιδική ηλικία- η ανάπτυξη, η καλλιέργεια, η μόρφωση, η επίγνωση των καθηκόντων και υποχρεώσεών της. Αλλά, η πραγματική απελευθέρωση της γυναίκας προϋποθέτει κατ αρχήν την απελευθέρωση του άντρα από τη σιδερένια μάσκα της αρρενωπότητας. Το μοντέλο της ανδρικής κυριαρχίας που απαιτεί από τον άντρα να καταπιέζει τα αισθήματά του, να μην τα εκφράζει, αποδεικνύεται όλο και πιο δυσλειτουργικό στην εποχή μας.
Οι ανεπτυγμένες κοινωνίες τείνουν να αποδεχθούν ότι ένας άνδρας ισούται με μια γυναίκα στην οικογένεια και στον τόπο εργασίας. Αυτό συνεπάγεται μια τεράστια κοινωνική εξέλιξη που οι γυναίκες δεν μπορούν να επιτύχουν από μόνες τους παρά μόνο, αν διαπραγματεύονται με τους άνδρες. και αξίζει αυτή η διαπραγμάτευση να συνεχίζεται αδιάκοπα.
Γιατί τελικά η ισότητα δεν αφορά μόνο τον άνδρα και τη γυναίκα, αλλά έχει άμεση σχέση με το σεβασμό της ελευθερίας του ατόμου και με την πραγμάτωση της δημοκρατίας αλλά και της ευτυχίας στην καθημερινή μας ζωή.